Opnieuw duizenden asielkinderen vermist in Europa

Officieel zijn de afgelopen drie jaar 18.292 alleenreizende minderjarige vreemdelingen als vermist geregistreerd na aankomst in Europa. Dat betekent dat ze eerst om opvang hebben gevraagd, en vervolgens uit die opvang zijn verdwenen. In Nederland maakte opvangorganisatie COA 1007 meldingen van vertrek met onbekende bestemming van een alleenreizende minderjarige. Ook tijdens de Corona-lockdowns bleven kinderen uit de opvang verdwijnen. In 2020 ging het in ons land om 323 vermissingen.

‘Kinderen verdwijnen onder onze neus’, reageert Herman Bolhaar, Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen. ‘We weten niet waar deze kinderen zijn en wat ze overkomt. We weten wel dat ze ernstig risico lopen om slachtoffer te worden van uitbuiting en seksueel geweld.’ Gemiddeld gaat het om 17 vermiste asielkinderen per dag. In Nederland verdwijnt gemiddeld bijna elke dag een kind uit de asielopvang.

De nieuwe vermissingscijfers zijn verzameld door datajournalist Adriana Homolova van Lost in Europe. Zij vroeg het afgelopen half jaar dertig Europese landen om de beschikbare informatie over vermissingen tussen 2018 en 2020. Tijdens een tweedaags online databootcamp heeft Lost in Europe deze gegevens samen met twintig experts geanalyseerd.

Het daadwerkelijke aantal vermissingen ligt nog veel hoger dan de berekende 18.292. Meerdere landen, waaronder het Vereniging Koninkrijk, Frankrijk en Roemenië, registreren de vermissingen niet. Slechts tien van de 27 Europese lidstaten verstrekten vermissingscijfers over het afgelopen jaar. In die tien landen verdwenen in 2020 5768 minderjarige asielzoekers van de radar.

Er is nog meer mis met de beschikbare data. Zo komt het voor dat kinderen bij aankomst in Europa als volwassenen worden geregistreerd. Argos maakte eerder een reportage over Feven uit Eritrea. Ze was 15 toen ze in Italië aankwam, maar werd geregistreerd als volwassene. Door die registratiefout leefde ze jarenlang op straat. Toch valt Feven dus niet onder de vermissingscijfers. Daarnaast zijn er kinderen die helemaal niet geregistreerd worden bij binnenkomst in Europa. Soms is dit bewust: mensenhandelaren hebben er baat bij als hun handelsroutes niet traceerbeer zijn. Het komt ook door mazen in het registratiesysteem; kinderen die via Oostbloklanden door Frankrijk naar Engeland proberen te komen, reizen vooral door landen die vermissingen niet monitoren.

Andere kinderen worden juist twee keer meegeteld. Een Marokkaanse jongen die verdwijnt uit de opvang in Spanje, en vervolgens opnieuw wegloopt uit de opvang in Oisterwijk telt voor twee. Als hij na een omzwerving weer terugkeert in Oisterwijk en daar wederom wegloopt, wordt hij zelfs in Nederland dubbel meegeteld.

Onderstaande visualisatie geeft aan dat er in elk Europees land wel iets mis is met de wijze waarop de vermissingen van minderjarige asielzoekers worden geregistreerd:

Het is niet de eerste keer dat Lost in Europe probeert te achterhalen hoeveel alleenstaande minderjarige asielzoekers van de radar verdwijnen na aankomst in Europa. Het internationale onderzoeksproject is opgericht, mede door Argos, nadat Europol-chef Brian Donald in januari 2016  in The Guardian verklaarde dat 10.000 vluchtelingenkinderen vermist waren. Een jaar later had nog steeds niemand uitgezocht wat er met die kinderen was gebeurd.

Uit de data die Lost in Europe toen verzamelde, bleek dat in 2017 zeker 7024 kinderen verdwenen waren uit asielzoekerscentra in Europa. Ook die gegevens waren incompleet, omdat meerdere landen dit niet bleken te registeren.

‘Dit nieuwe onderzoek laat zien dat er de afgelopen drie jaar weinig is verbeterd in de registratie. Dat is onacceptabel’, reageert Nationaal Rapporteur Mensenhandel Herman Bolhaar. ‘De urgentie van dit probleem en de kwetsbaarheid van deze groep betekent dat we niet mogen loslaten.’ Blijvende aandacht en internationale samenwerking is essentieel, benadrukt de Nationaal Rapporteur. ‘We moeten tot op de bodem uitzoeken welke oorzaken hierachter zitten en welke aanknopingspunten voor de aanpak van dit probleem er zijn.’

‘Alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv) vormen een kwetsbare groep en het is daarom altijd zorgelijk dat zij met onbekende bestemming vertrekken uit de opvanglocaties’, schrijft een woordvoerder namens opvangorganisatie COA. Toch kunnen vermissingen niet voorkomen worden, zegt hij. ‘Omdat de asielopvang niet in een gesloten setting plaatsvindt, ook de beschermde opvang niet, is het voor jongeren mogelijk om de opvang te verlaten. Indien er vermoedens zijn dat een alleenstaande minderjarige vreemdeling wil vertrekken zullen COA-medewerkers altijd het gesprek aangaan en de jongeren wijzen op de risico’s van vertrek en een leven in de illegaliteit.’

Het afgelopen jaar hebben de politie, COA en voogdijorganisatie Nidos nieuwe werkafspraken gemaakt over het proces na vermissing. Hierdoor is zowel de interne registratie als de registratie binnen het politieportal verbeterd. COA wijst op twee onderzoeken die vorig jaar zijn uitgevoerd naar aanleidingen van onthullingen van Lost in Europe. Uit een van die onderzoeken blijkt dat sommige jongeren van het ene naar het andere Europese land trekken. ‘Het COA zou het wenselijk vinden als informatie over vermissingen binnen EU-lidstaten gedeeld wordt tussen de daarvoor aangewezen autoriteiten.’ Daarnaast is het COA van mening dat een verbeterde Europese registratie zinvol zal zijn.

Waar de Nederlandse autoriteiten pleiten voor betere Europese samenwerking, wijzen de Europese instanties in reactie op de vermissingscijfers juist op de verantwoordelijkheden van individuele lidstaten.

Dit is een onderwerp waarvoor de nationale autoriteiten verantwoordelijk zijn, zegt een woordvoerder namens de Europese Commissie. ‘Wij zijn niet degenen die de opvang beheren. Wij weten niet hoeveel vermissingen plaatsvinden.’ De woordvoerder wijst erop dat Eurocommissaris Ylva Johansson meermaals diepe zorgen heeft uitgesproken over de vermiste kinderen, bijvoorbeeld bij haar speech op het 13e Europese Forum voor de rechten van het kind. ‘Dit is een gebied waar de Commissie en de lidstaten duidelijk verdere inspanningen moeten verrichten om de aanhoudende manco’s in bescherming (van deze kinderen) aan te pakken. De recent aangenomen EU-Kinderrechtenstrategie bevat verschillende relevante aanbevelingen.’

De vermiste kinderen vallen ook niet onder de verantwoordelijkheid van Europol. “Wij worden vaak gevraagd naar vermiste kinderen”, reageert een persvoorlichter namens de Europese politieorganisatie. ‘Dat is omdat een voormalig medewerker vijf jaar geleden in een interview zei dat er een crisis is binnen de migratiecrisis. Hij zei dat mogelijk 10.000 migrantenkinderen vermist zijn in het systeem. […] Het was enkel een voorbeeld om aandacht te vragen voor dit probleem om de bevoegde autoriteiten aan te sporen iets te doen.’

Europol is echter niet de juiste organisatie om hierover te bevragen, aldus de persvoorlichter. ‘Europol is er om politieorganisaties in EU-lidstaten te ondersteunen bij de strijd tegen serieuze georganiseerde misdaad. Soms ontmantelen we netwerken die zich bezighouden met mensensmokkel en mensenhandel. We zien incidenteel ook dat minderjarigen worden gesmokkeld, maar we signaleren geen groeiende trend qua kidnapping van minderjarige migranten. We hebben ook geen kennis van gesmokkelde minderjarigen die vervolgens verhandeld worden door criminele organisaties. Het is belangrijk om hierbij wel toe te voegen dat onze kennis is gebaseerd op rapporten die we van Europese lidstaten hebben ontvangen, en op individuele casussen die we hebben ondersteund.’

Eurostat, van wie vermissingscijfers afkomstig zijn, zegt dat zij alleen verantwoordelijk is voor ‘de productie van data volgens de vastgestelde regels en statistische principes’. Voor andere vragen verwijst Eurostat door naar de woordvoerder van de Europese Commissie.

Niemand weet wat er met de kinderen gebeurt nadat ze uit de opvang verdwijnen. Mogelijk reizen ze door naar familie elders, of naar een land waar ze een betere toekomst verwachten. Het is in Europa zo geregeld dat lidstaten verantwoordelijk zijn voor alleenstaande minderjarigen op hun grondgebied. Toch weten de autoriteiten niet waar de kinderen blijven. Zo zijn deze kinderen een extra makkelijke prooi voor criminele netwerken.

Lost in Europe deed de afgelopen twee jaar onder meer onderzoek naar de vermissingen van Vietnamese minderjarigen. We ontdekten dat Vietnamese jongeren uit de opvang verdwijnen, omdat zij naar Engeland willen doorreizen. Ze doen dit echter onder druk van mensensmokkelaars die de reis organiseren, en die hen in Engeland laten werken om hun (zogenaamde) reisschulden af te betalen. De jongeren verrichten dwangarbeid in nagelstudio’s of op wietplantages. 

We vertelden ook het verhaal van Quyen en Hieu, twee Vietnamese jongens die oktober 2019 samen met 37 andere Vietnamezen dood werden aangetroffen in een koeltruck in Essex. Zij verdwenen twee weken voor hun dood uit de beschermde opvang in Limburg. Uit onderzoek van Argos bleek dat zij voor hun vermissing tevergeefs aangifte hadden geprobeerd te doen van mensenhandel.

Ook Nigeriaanse asielzoekers verdwijnen al tientallen jaren uit de opvang. Medewerkers van Stichting Valentijn trokken al in de jaren negentig aan de bel over de Nigeriaanse meisjes die uit hun opvang verdwenen, en werden teruggevonden in bordelen in België en Italië. Uit cijfers die Lost in Europe in handen kreeg bleek dat in 2019 bijna duizend Nigeriaanse asielzoekers uit de Nederlandse opvang verdwenen. Onder hen meer dan twintig hoogzwangere vrouwen. De reisroute is veranderd. Veel Nigeriaanse migranten verblijven eerst in Italië voordat ze doorreizen naar Nederland. Het Nederlandse Openbaar Ministerie onderzoekt alleen mensenhandelzaken met aanknopingspunten in Nederland. Daarom worden de aangiftes van deze asielzoekers in Nederland vrijwel altijd geseponeerd, ook als ze in de Nederlandse opvangcentra dreigberichten ontvangen van het mensenhandelnetwerk dat hen naar Europa heeft gebracht. 

Uit het nieuwste dataonderzoek van Lost in Europe blijkt dat lang niet alle Europese landen bijhouden welke nationaliteit de kinderen hebben die vermist raken. Uit de data die wel beschikbaar zijn komt naar voren dat de top-5 van verdwenen minderjarigen afkomstig is uit: Marokko, Algerije, Eritrea, Guinee en Afghanistan.