‘Het leuke van oud worden, is dat je zoveel ziet veranderen,’ zegt Cisca Griffioen (74). ‘Toen de eerste computer kwam, dacht ik: ga ik dat nog wel leren? Nu kan ik me geen leven zonder internet meer voorstellen.’ Griffioen doet mee aan het project Spaar de Buurt in haar Amsterdamse wijk Buitenveldert. Kennisinstituut Waag, dat de sociale en culturele impact van nieuwe technologieën verkent, ontwikkelt samen met de bewoners een app om mobiliteit in de buurt te verbeteren. Conceptontwikkelaar Judith Veenkamp (29) legt uit hoe het zit. ‘Spaar de Buurt is onderdeel van een groot, meerjarig Europees project, Mobility Urban Values (MUV). Dat draait om de vraag hoe je met technologische interventies en gamification duurzame vervoerskeuzes kunt stimuleren bij mensen in de stad. Steden raken steeds voller, dus is het belangrijk om te zorgen dat ze leefbaar blijven. Je moet makkelijk van A naar B kunnen komen zonder in de smog en in de file te staan. Dit mobiliteitsvraagstuk wordt in zes Europese pilotsteden uitgewerkt, allemaal met een andere context. Wij werken samen met het stadsdeel Zuid, in de buurt Buitenveldert, een gebied waar veel ouderen wonen.’ Uiteindelijk wordt er samen met de buurtbewoners een app ontwikkeld. ‘Het wordt een algemene app voor heel Europa, met buurtspecifieke elementen. Je geeft erin aan wanneer je je verplaatst. Vervolgens maakt de app een inschatting van hoe je reist: lopend, met de auto of met openbaar vervoer. Voor duurzame vervoerskeuzes kun je punten krijgen. Die zijn in te wisselen bij lokale ondernemers, maar het was een wens van de Buitenveldertse ouderen dat er met de punten ook iets toe te voegen is aan de buurt, zoals bankjes of onderhoud van parken. We willen dat de app aansluit bij de belevingswereld van ouderen, en dat zij er ook waarde uit halen.’

Begin dit jaar werden vier workshops georganiseerd. Daarin konden buurtbewoners hun behoefte kenbaar maken, verzonnen ze creatieve oplossingen voor knelpunten in de wijk en maakten ze een eerste opzet voor de app. ‘Die bijeenkomsten op zich voorzagen al in een behoefte,’ merkte Veenkamp. ‘De buurtbewoners vonden het erg leuk om bij elkaar te komen en samen ergens aan te werken. Bij alle workshops bleek dat ze graag veel sociaal contact willen. Daarnaast kwamen we erachter dat mobiliteit voor ouderen ingewikkelder ligt dan voor andere groepen in de samenleving. Mobiliteit is een belangrijke manier om sociaal verbonden te blijven en deel te nemen aan de maatschappij. En door bewegen blijft men langer gezond. Maar ouderen vinden het soms lastig om te fietsen in de drukte, komen met de rollator obstakels tegen, hebben last van losse stoeptegels of slecht verlichte wegen.’

Buurtbewoonster Griffioen vond de bijeenkomsten ‘heel aardig’, vertelt ze. ‘Ze hebben zich flink ingespannen om ons aan het werk te krijgen. Er kwamen veel leuke ideeën naar voren om de sociale cohesie te verbeteren. Tegelijkertijd denk ik wel dat je met zo’n app vooral de mensen bereikt die handig zijn met technologie en die zelf het initiatief nemen om mee te doen aan zo’n project. Eenzame mensen en digibeten zul je niet snel meekrijgen.’ 
‘Ik was bang dat mensen zich misschien zouden laten weerhouden door het technische verhaal,’ zegt ook Veenkamp. ‘Maar de meeste moderne ouderen hebben een smartphone en kunnen soepel met apps overweg. De eerste bijeenkomsten gingen ook nog niet over de technologie, maar meer over de vraagstukken en ideeën die de bewoners hadden.’

De MUV-app, waarvan de eerste versie in september wordt gelanceerd, maakt ook gebruik van gamification, wat betekent dat elementen uit games worden ingezet om mensen in de echte wereld tot bepaald gedrag aan te zetten. ‘Ik denk dat gamification op veel maatschappelijke vlakken interessant kan zijn,’ zegt Veenkamp. ‘Zelf denk ik altijd dat ik er niet gevoelig voor ben, maar als ik de stappenteller op mijn iPhone aanzet, probeer ik toch extra stappen te zetten en vergelijk ik mezelf met mijn vriend. Om bijvoorbeeld inzicht te krijgen in hoeveel je beweegt, kunnen spelelementen en een beetje competitie heel nuttig zijn. Natuurlijk gaat gamification niet alle wereldproblemen oplossen, en ik heb soms ook mijn twijfels bij de sturende component. Je kunt je afvragen in hoeverre het wenselijk is dat je als mens wordt gestuurd door de technologie, ook al zijn die keuzes uiteindelijk misschien beter voor je. Veel apps en platforms zijn erop gericht om je zo vaak mogelijk terug te laten komen, dat is het businessmodel. Het is niet de bedoeling van onze app dat hij ook zo verslavend is. We streven ernaar dat hij een verlengde is van de buurt en aansluit op de behoeften van de mensen die er wonen. Dat kan denk ik alleen door hem samen met de mensen te ontwikkelen. Ze moeten er iets positiefs voor terugkrijgen, en niet die bevrediging van de verslaving.’ 

‘Ik ben geen spelletjesmens,’ zegt mevrouw Griffioen, die tot haar pensioen hoofddocent anatomie was bij het AMC. ‘Ik heb wel een smartphone, maar probeer het aantal apps te beperken, anders ben ik er de hele dag mee bezig. Voor mij zijn de smartphone en laptop echte gebruiksvoorwerpen. Ik speel geen spelletjes, maar e-mail ontzettend veel. Je staat buiten de wereld als je geen computergebruiker bent. Veel van mijn buurtgenoten zijn niet zo handig met de technologie. Je moet mensen een reden geven het te gebruiken, heb ik gemerkt. Het helpt bijvoorbeeld als ze kleinkinderen hebben met wie ze foto’s uitwisselen. En je moet het bijhouden, anders zakt de vaardigheid weer weg.’ 

Als na de zomer de eerste versie van de app klaar is, wordt die samen met de buurtbewoners getest. ‘Dan gaan we ook bespreken hoe ze het vinden om door de technologie gevolgd te worden,’ zegt Veenkamp. ‘We willen het hebben over het idee dat ze hun data afstaan en gestuurd worden in hun keuzes door een app. Bij Waag vinden we het belangrijk om de technologie kritisch te bevragen. De gebruikers moeten ook zelf beschikking hebben over de gegevens.’ Er komen naast de app ook monitoring stations in de wijk: kastjes die gegevens verzamelen met sensoren. Ook die ontwerpen we in samenspraak met de bewoners. ‘Ze kunnen bijvoorbeeld luchtvervuiling, beweging, verlichting, geluidsoverlast of drukte meten. Ze brengen de buurt in kaart en vullen de informatie uit de app aan.’ 

Zo worden de bewoners van Buitenveldert hopelijk smart citizens. ‘Het overkoepelende doel is om mensen bewust te maken van hun vervoerskeuzen,’ zegt conceptontwikkelaar Veenkamp. ‘Daarnaast vinden we het belangrijk dat de gebruikers van de technologie er ook grip op hebben, en iets kunnen met de informatie die ze zelf genereren. We hopen dat ze gesterkt worden in de onderbouwing van wat ze willen met de buurt, en dat de technologie ze daarbij helpt.’ 

Mevrouw Griffioen is een zeer betrokken bewoner van Buitenveldert, de buurt waar ze al vijftig jaar woont. ‘Ik ben voorzitter van een huurdersvereniging en van bewonersplatform Zuidas en betrokken bij Ouderenvriendelijk Buitenveldert. Er wordt ontzettend veel georganiseerd in de buurt, het lijkt wel of iedereen iets met deze wijk wil.’ Een extra app heeft ze dus niet nodig om meer de deur uit te komen. ‘Ik ben dan wel bejaard, maar ik heb een ontzettend druk leven, dus ik heb niet per se behoefte aan extra afleiding. Het belangrijkste, maar ook het lastigst, is om de meer geïsoleerde bewoners ook te bereiken.’ Daarvoor moet de app in elk geval zeer eenvoudig zijn, vindt ze. ‘Hij moet door iedereen makkelijk en in kleine stapjes te bedienen zijn. Het is belangrijk mensen mobiel te houden, maar het openbaar vervoer is hier niet al te best. Dus alle beetjes die hieraan kunnen bijdragen, helpen.’