9 november 1989 kwam de Berlijnse Muur ten val. We kijken met negen items terug op de overblijfselen van het DDR-tijdperk: de familieverhalen, politieke doorbraken en de Oost-Duitse nostalgie.

vrachtvliegtuig

Berlijnse luchtbrug

OVT

In 1948 stond er in Berlijn nog geen muur, was er wel een grens: de zogeheten Blokkade van Berlijn. Zo wilde Stalin de geallieerden weg hebben uit de Duitse hoofdstad, die in het door de Sovjet Unie gecontroleerde Oost-Duitsland lag. Hij besloot het westen van de stad af te snijden van de aanvoer van brandstof en voedsel uit West-Duitsland. Er bleven slechts drie smalle luchtcorridors over om Berlijn te verbinden met het Westen.

De geallieerden reageerden met een luchtbrug die met meer dan 300.000 vluchten de stad moest bevoorraden. Van juni 1948 tot mei 1949 landde en steeg er elke drie minuten een vliegtuig op. In dit fragment van OVT is Duitsland- en Berlijnkenner Krijn Thijs te gast om te praten over de meest ambitieuze hulpoperatie uit de geschiedenis.

© USAF
luister

witte verf

1961 - DDR

In Europa

Een lijn van witte verf dwars door Berlijn was de geboorte van de grens tussen Oost en West. Oud-Sasi-officier Hagen Koch vertelt in deze aflevering van In Europa over het begin van de Muur, en het wantrouwen dat gevoed werd onder zowel de bevolking als de bewakers van de grens.

Koch kan alles vertellen over de geschiedenis van de Muur, maar wordt liever niet herinnerd aan zijn dienst bij de Stasi. Door het systeem binnen de Stasi kon hij niet weten wat anderen uitspookten, en dus vindt hij dat zijn diensten hem niet kwalijk genomen mogen worden.

© Unsplash
kijk

Berlinerbol

John F. Kennedy - Ich bin ein Berliner

Speeches

In 1963 bezoekt de Amerikaanse president John F. Kennedy het middelpunt van de Koude Oorlog: Berlijn. Hij speecht in het westen van de stad, en spreekt de wereldberoemde zin uit: 'Ich bin ein Berliner.' Door een grammaticale fout zegt hij eigenlijk dat hij een Berlinerbol is, maar de West-Berlijners snappen zijn bedoelingen en zijn geroerd door zijn persoonlijke toewijding.

Ondertussen wordt er alles aan gedaan om de Oost-Berlijners geen kans te geven om hier iets van mee te krijgen. Dat tot ongenoegen van Brigitta Tunkar, die een ketting van Kennedy draagt en groot fan van hem is. Ze bevindt zich helaas aan de verkeerde kant van de Muur. Nadat ze na vijf jaar werken een paar dagen verlof krijgt, vertrekt ze naar Tsjecho-Slowakije. Het lukt haar te ontsnappen uit de DDR, met Kennedy om haar nek.

© Gourmandise
kijk

lift naar de kelder

1989

2Doc

De documentaire 1989 toont het begin van de val van de Muur vanuit het oogpunt van Miklós Neméth, de Hongaarse premier tussen 1988 en 1990. Toen hij zag hoeveel geld er ging naar de beveiliging van de grens tussen Hongarije en Oostenrijk – een geavanceerd systeem met sensoren en automatische wapens deed dienst als bewaking – ontmantelde hij het dure controleapparaat.

Vrijwel onmiddellijk gingen duizenden Oost-Duitse vluchtelingen via Tsjecho-Slowakije en Hongarije de grens over naar Oostenrijk. Tot onvrede van de Sovjet Unie en hardliners binnen zijn eigen regering. Bij een uitnodiging van de toenmalige Hongaarse minister van Defensie, merkt Neméth dat er iets niet helemaal klopt: de lift gaat naar de kelder, naar een speciale kamer van de minister.

De documentaire geeft een inkijk in de politieke spelletjes voorafgaand aan de val van de Muur. Archiefbeelden met nasynchronisatie zorgen voor een hele nieuwe manier van herbeleving in de vorm van een politiek drama.

© Waldemar Brandt
kijk

Rotkäppchen Sekt

Klassenvijand

Het Duitsland van mijn moeder

Britta Hosman bezoekt in deze aflevering van Het Duitsland van mijn moeder plekken uit de voormalige DDR, op zoek naar de overblijfselen van haar moeders jeugd. Zo spreekt ze de beste vriendin van haar moeder, Vicky. Haar rijke familie raakte langzamerhand hun inkomsten kwijt als gevolg van het communisme.

Ze waren mede-eigenaar van de succesvolle Rotkäppchen Sektkellerei, een sektfabriek recht tegenover het huis van Vicky's familie. Nadat hun bedrijf werd genationaliseerd, bewonen ze nog maar één kamer van hun eigen huis: de rest moet worden verhuurd om geld te kunnen verdienen.

© Rotkäppchen Sekt
kijk

Duits woordenboek

Duitsland, 7 mei 1989

Diogenes

Het VPRO-programma Diogenes maakte een aflevering in 1989 over de twee Duitslanden. Het zijn vooral vele gesprekken met Duitsers over hun beeld van Duitsland: van de garderobejuffrouw die de militaire petten bewaakt tijdens een verwelkomingstoespraak, tot een historicus die de DDR-burgers vergelijkt met een door honden bewaakte kudde schapen. Om het nog extra interessant te maken stelt deze aflevering je Duitse taalbeheersing op de proef.

kijk

Trabant

De ondergang van de Trabant

Andere Tijden

Als er íets symbool staat voor de DDR, is het wel de Trabant. Een simpel en goedkoop product, met een bijna knullig karakter. Na de val van de Muur vertrokken velen Oost-Berlijners naar het westen in deze kleine, maar fijne, auto. Zodra modernere automodellen beschikbaar kwamen voor Oost-Duitsers, verdween de Trabant langzaam uit het straatbeeld. In 1991 produceerde de fabriek in Zwickau het laatste exemplaar: de auto werd een symbool van DDR-nostalgie.

© F. Lee Cockran
kijk

Aral-benzinestation

Manu en de Muur

2Doc

Wat als je bent opgegroeid in Oost-Duitsland, en je niet anders weet dan leven in een dictatuur? Nadat Manu op haar dertiende – na de val van het IJzeren Gordijn – de grens oversteekt, komt ze in een nieuwe wereld terecht. Zodra er onderweg een blauw Aral-benzinestation opdoemt in de verte, maakt ze kennis met het Westen.

In Manu en de Muur keert ze terug naar haar geboortestreek om te kijken hoe het leven daar is veranderd. Ze beseft dat alles er totaal anders uit zou hebben gezien als de Muur niet gevallen was, en ze verwondert zich over het beeld dat het Westen van de DDR had en heeft.

© Pixabay
kijk

verhuisdozen

Column Margriet Brandsma

Buitenhof

Margriet Brandsma is Duitslandkenner, en heeft al een aantal Val van de Muur-jubilea meegemaakt. Het valt haar op dat Duitsland elke keer weer een pas op de plaats neemt en kijkt hoe het staat met de eenheid van het land. Zo hadden de verhuizingen rond de tijd van de Koude Oorlog hun gevolgen: vergrijzing in het oosten, en een mannenoverschot als gevolg van een hoog aantal verhuizende vrouwen. Met de hete politieke herfst voor de deur is de stand van zaken voor Duitsland dit jaar ook zeer interessant.

© Erich Ferdinand
kijk